Sylabus dla przedmiotu Koordynacja scen intymnych

Przedstawiamy poniżej sylabusy proponowanych przez nas dla osób studiujących reżyserię i aktorstwo zajęć, obejmujących zagadnienia związane z tworzeniem w duchu świadomej zgody. Ich ważną część stanowią narzędzia i techniki koordynacji scen intymnych, ale proponowane przez nas ujęcie zdecydowanie wykracza poza ten obszar, obejmując kwestie związane z poczuciem bezpieczeństwa i samoświadomości w twórczości, dynamiką władzy w procesach artystycznych w teatrze i filmie, prawidłową i skuteczną komunikacją oraz samoopieką. Praca nad scenami intymnymi stanowi szczególne wyzwanie dla wszystkich zaangażowanych w ich powstawanie osób — i właśnie dlatego w tym obszarze w ostatnich latach rozwinęły się techniki i narzędzia wzmacniające bezpieczeństwo i podmiotowość uczestników procesu twórczego. Te praktyki są niezwykle pomocne nie tylko w pracy nad scenami intymnymi, ale w ogóle w procesach artystycznych w teatrze i filmie. Idea pracy w duchu świadomej zgody zakłada bowiem otwartą i bezpieczną komunikację, pełną, uwolnioną wiedzę wszystkich uczestników o sytuacjach twórczych, w których biorą udział, poszanowanie dla indywidualnych granic, określanych za każdym razem w warunkach, które pozwalają na ich faktyczne rozpoznanie i wyartykułowanie. Rozwijane w ramach koordynacji scen intymnych praktyki samowiedzy i samoopieki, związane na przykład z bezpiecznym wchodzeniem w rolę i wychodzeniem z niej, także nie ograniczają się jedynie do pracy nad scenami intymnymi.

Nasze doświadczenie, wywiedzione z pracy na planach filmowych oraz z warsztatów przeprowadzonych w latach 2022–2023 dla osób studiujących na praktycznych kierunkach w Akademii Teatralnej im. Aleksandra Zelwerowicza i dla kadry akademickiej, podpowiedziało nam, że najwięcej pożytku przyniesie spotkanie na wspólnych zajęciach kierunku aktorskiego i reżyserii. W takich okolicznościach przyszli bezpośredni współpracownicy mogą wytwarzać wspólny język i praktyki oraz indywidualne style pracy. Mają okazję lepiej zrozumieć potrzeby drugiej strony. Mogą wreszcie zgodnie ze swoją specjalizacją ćwiczyć wspólnie te elementy związane z pracą nad scenami intymnymi, które będą im najbardziej potrzebne w pracy zawodowej.

Proponujemy zatem wspólne zajęcia o charakterze fakultatywnym dla aktorstwa i reżyserii zatytułowane „Poczucie bezpieczeństwa i samoświadomość w twórczości jako podstawowe narzędzia w realizacji scen intymnych” w wymiarze 15 godzin w dowolnym semestrze drugiego roku oraz „Proces twórczy w duchu świadomej zgody — techniki i narzędzia koordynacji scen intymnych” w takim samym wymiarze godzinowym na trzecim roku. Włączenie tego typu zajęć w program kształcenia na kierunkach aktorskich i reżyserii byłoby działaniem innowacyjnym, w naszym poczuciu wychodzącym naprzeciw potrzebom i oczekiwaniom osób studiujących (wskazują na to ankiety przeprowadzone po naszych warsztatach), ale także rynku pracy. Mamy nadzieję, że przedstawiona tu propozycja stanie się inspiracją dla uczelni teatralnych i filmowych.

Kaja Wesołek-Podziemska
Marta A. Zygadło

Tytuł zajęć
Poczucie bezpieczeństwa i samoświadomość w twórczości jako podstawowe narzędzia w realizacji scen intymnych
Kierunek aktorstwo i Kierunek reżyseria — zajęcia łączone
Rok II, semestr 1 lub 2

Opis skrócony:
Zajęcia łączą formę konwersatorium i warsztatu. Są wprowadzeniem do wiedzy i praktyki z zakresu koordynacji scen intymnych w teatrze i filmie oraz pracy w kulturze świadomej zgody. Wprowadzają definicję sceny intymnej, podstawową wiedzę o procedurach i technikach koordynacji scen intymnych, a także funkcji i kompetencjach koordynatorów/koordynatorek.
Osoby studiujące poznają podstawową wiedzę z zakresu komunikacji w pracy nad scenami intymnymi oraz nauczą się odróżniać pojęcia dyskomfortu, przekroczenia, lęku, urazu psychicznego oraz traumy. Poznają podstawy oddzielania postaci od własnej prywatności, a także podstawowe mechanizmy psychologiczne w procesach grupowych. Nauczą się rozpoznawania własnych granic twórczych i prywatnych (samoświadomości swoich granic psychicznych i fizycznych), świadomości swoich umiejętności oraz komunikacji w tym obszarze. Poznają podstawowe pojęcia z seksuologii.

Efekty kształcenia:
Osoba studiująca:

• Ma wiedzę w zakresie definicji sceny intymnej, sposobu jej opisywania, funkcji i kompetencji koordynatorek/koordynatorów scen intymnych, podstaw procesu realizacji scen intymnych w teatrze i filmie.
• Zna sposoby określania swoich granic twórczych i umie je komunikować, szanując potrzeby każdej ze stron.
• Potrafi rozróżnić pojęcia takie jak stres, dyskomfort, przekroczenie, lęk, uraz psychiczny, trauma.
• Wie, czego może oczekiwać od przełożonych i instytucji w czasie pracy nad scenami intymnymi.
• Potrafi się komunikować w związku z pracą nad sceną intymną z partnerami scenicznymi, osobą reżyserującą, osobami odpowiedzialnymi za produkcję i innymi członkami zespołu lub ekipy produkcyjnej.
• Zna podstawowe techniki oddzielenia postaci od siebie (swojej prywatności).
• Zna i umie rozpoznać podstawowe mechanizmy psychologiczne w procesach grupowych.
• Rozumie pojęcie świadomej zgody i wywiedzione z niego zasady pracy.
• Posługuje się podstawowymi pojęciami z zakresu seksuologii: podniecenie, tożsamość płciowa, popęd seksualny, orientacja psychoseksualna.

Typ modułu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny): fakultet
Sposób realizacji: konwersatorium i warsztat
Wymagania wstępne i dodatkowe: brak
Rodzaj i liczba godzin zajęć dydaktycznych wymagających bezpośredniego udziału nauczyciela akademickiego i osób studiujących: 15 h w semestrze
Stosowane metody dydaktyczne: wykład, ćwiczenia, dyskusja
Metody sprawdzania i kryteria oceny efektów kształcenia uzyskanych przez studentów: obecność na zajęciach (50%), aktywność na zajęciach (50%)
Forma i warunki zaliczenia modułu: warunkiem zaliczenia przedmiotu jest obecność i aktywny udział w zajęciach (dopuszczalne 2 nieobecności). Większa liczba nieobecności wymaga zaliczenia na zasadach ustalonych indywidualnie z prowadzącymi lub może być podstawą braku zaliczenia kursu.

Treść modułu kształcenia:
I Część teoretyczna (wykład/konwersatorium)

• Podstawy wiedzy z zakresu koordynacji scen intymnych:
  • czym jest scena intymna,
  • jak wygląda proces pracy nad sceną intymną,
  • kim jest koordynator scen intymnych,
  • jakie można mieć oczekiwania wobec koordynatorów scen intymnych,
  • jakie można mieć oczekiwania od przełożonych i instytucji w związku z pracą nad scenami intymnymi,
  • jak wygląda struktura produkcji filmowej i teatralnej,
  • jakie są podstawowe narzędzia choreografii scen intymnych.
• Psychoedukacja dotycząca seksuologii i emocji:
  • poznanie różnic pomiędzy stresem, lękiem, dyskomfortem i napięciem, urazem psychicznym a traumą,
  • w jaki sposób można rozpoznać, czy osobista granica została przekroczona,
  • podstawowe pojęcia z seksuologii: podniecenie, tożsamość płciowa, popęd seksualny, orientacja psychoseksualna.
• Psychoedukacja dotycząca procesów zachodzących w grupie:
  • dynamika procesu grupowego,
  • mechanizmy konformistyczne i poddania się autorytetom (normom),
  • pojęcie świadomej zgody w kontekście dynamiki grupowej.

II Część Praktyczna (warsztat)

1. Ćwiczenia pokazujące prawidłową komunikację i błędną komunikację.
2. Narzędzia samoświadomości i świadomej zgody:
   • ćwiczenie „Poczekaj” – polegające na oswojeniu odległości z drugą osobą, sprawdzenie swoich reakcji na wejście drugiej osoby w granicę intymną,
   • ćwiczenia oparte na samoświadomości relacji z myślami, ciałem, emocjami i zachowaniem,
   • praktyczne ćwiczenia technik wychodzenia z roli.

Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej:

Chelsea Pace, Laura Rikard, Seks na scenie. Najlepsze praktyki, techniki i narzędzia koordynacji scen intymnych w teatrze, przeł. Piotr Sut, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa 2024 – Wprowadzenie, s. 31–52.

Koordynacja scen intymnych. Skrzynka z narzędziami, red. Agata Adamiecka,Małgorzata Jabłońska, Katarzyna Waligóra, Izabela Zawadzka, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa 2024 — rozdziały:

• Katarzyna Waligóra, „Bez wiedzy i rozmowy czuliśmy się jak w horrorze”. Koordynacja scen intymnych w teatrze i filmie, s. 47–68,
• Alexis Black, Tina M. Newhauser, Filary koordynacji scen intymnych, s. 69–79,
• Alexis Black, Tina M. Newhauser, Skala dyskomfortu, s. 81–87,
• Alexis Black, Tina M. Newhauser, Praca w duchu świadomej zgody — narzędziownik, s. 89–102.

Eliot Aronson, Joshua Aronson, Człowiek — istota społeczna, PWN, Warszawa, 2020 — rozdział Konformizm, s. 108–146.

Seksuologia, red. Michał Lew-Starowicz, Zbigniew Lew-Starowicz, Violetta Skrzypulec-Plinta, PZWL, 2020; rozdział Biologiczne i psychologiczne podstawy seksualności s. 35–102, Seksualność w fazach życia s. 115–177.

Marshall B. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy, przeł. Marta Markocka- Pepol, Michał Kłobukowski, Czarna Owca, Warszawa 2016.

Film Części intymne, reż. Kristy Guevara-Flanagan, 2022.

Obejrzenie eksperymentu Solomona Ascha, eksperymentu Milgrama, eksperymentu więziennego Zimbardo, eksperymentu Rosenthala, linki:

eksperyment Milgrama — https://youtu.be/2YdBVgEApRI?si=Y0I9i9jhQz_YHjbu

eksperyment Ascha — https://youtu.be/hS_F__RU1nI?si=YJpQ5vMhvnHSI9cc

eksperyment więzienny Zimbardo — https://www.prisonexp.org/polish

eksperyment Rosenthala — Efekt Pigmaliona — https://youtu.be/vk-q9UVHJjA?si=qUwFlvr6WZW9gZLQ

Tytuł zajęć
Proces twórczy w duchu świadomej zgody — techniki i narzędzia koordynacji scen intymnych
Kierunek aktorstwo i Kierunek reżyseria — zajęcia łączone
Rok III, semestr 1 lub 2

Opis skrócony:
Przedmiot jest kontynuacją i rozwinięciem zajęć „Poczucie bezpieczeństwa i samoświadomość w twórczości jako podstawowe narzędzia w realizacji scen intymnych”, realizowanych na drugim roku studiów. Zapoznaje osoby studiujące z podstawowymi narzędziami choreografii scen intymnych, zarówno w obszarze teoretycznym — analiza rodzajów scen intymnych, w tym ze znanych produkcji filmowych i teatralnych, analiza pracy z kontekstem i celem sceny oraz celem postaci/bohatera/persony, przedstawienie i omówienie narzędzi i technik choreografii — jak i wymiarze ćwiczeń praktycznych przygotowujących do realizacji sceny intymnej i w trakcie jej realizacji. Omówione zostaną wszystkie zabezpieczenia, bariery oraz pomoce używane przy realizacji scen intymnych. Zajęcia dostarczą także praktycznej wiedzy o tym, jak pracować z nagością i mogącym jej towarzyszyć wstydem. Omówione i przećwiczone zostaną zasady kontraktu w improwizacji podczas sceny intymnej oraz narzędzia samoopieki w procesie wchodzenia w rolę i wychodzenia z roli (roling i de-roling).

Efekty kształcenia:
Osoba studiująca:

• Potrafi analizować różne rodzaje scen intymnych.
• Potrafi analizować sceny intymne wraz z ich narracyjnym kontekstem, rozpoznając cel sceny oraz cel postaci/bohatera/persony.
• Zna w teorii i w podstawowym zakresie w praktyce narzędzia choreografii w różnych rodzajach scen intymnych.
• Ma wiedzę o tym, jak pracować z nagością i mogącym jej towarzyszyć uczuciem wstydu.
• Wykonuje ćwiczenia oswojenia dotyku i ćwiczenia przygotowujące do pracy nad choreografią sceny intymnej.
• Podejmuje praktykę z zakresu wchodzenia w rolę i wychodzenia z roli.
• Zna wszystkie zabezpieczenia, bariery oraz pomoce używane przy realizacji scen intymnych.
• Zna i stosuje zasady kontraktu w improwizacji podczas sceny intymnej.

Typ modułu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny): fakultet
Sposób realizacji: konwersatorium, warsztat: improwizacja ruchowa, działania grupowe i partnerskie
Wymagania wstępne i dodatkowe: wymagany jest udział w zajęciach „Poczucie bezpieczeństwa i samoświadomość w twórczości jako podstawowe narzędzia w realizacji scen intymnych” realizowanych na 2 roku studiów.
Rodzaj i liczba godzin zajęć dydaktycznych wymagających bezpośredniego udziału nauczyciela akademickiego i osób studiujących: 15 h w 1 semestrze
Stosowane metody dydaktyczne: wykład, ćwiczenia, dyskusja
Metody sprawdzania i kryteria oceny efektów kształcenia uzyskanych przez studentów: obecność na zajęciach (50%), aktywność na zajęciach (50%)
Forma i warunki zaliczenia modułu: warunkiem zaliczenia przedmiotu jest obecność i aktywny udział w zajęciach (dopuszczalne 2 nieobecności). Większa liczba nieobecności wymaga zaliczenia na zasadach ustalonych indywidualnie z prowadzącymi lub może być podstawą braku zaliczenia kursu.

Treść modułu kształcenia:
I Część teoretyczna

1. Warsztat analityczny scen intymnych: analiza różnych rodzajów scen intymnych w oparciu o wybrane sceny z produkcji filmowych i teatralnych.
2. Poznanie narzędzi choreografii scen intymnych.
3. Sposoby pracy z własnym wstydem i nagością.
4. Przypomnienie podstaw seksuologii – świadome poszukiwanie, czym jest dla danej postaci intymność, bliskość i seksualność.
5. Praca z kontekstem sceny i jej wpływem na choreografię sceny intymnej.
6. Praca z celem sceny i celem bohatera/postaci/persony.

II Część praktyczna

1. Zastosowanie prawidłowej komunikacji na temat własnych granic.
2. Sposoby pracy z własnym wstydem i nagością.
3. Oswojenie dotyku i ćwiczenia przygotowujące do pracy nad choreografią sceny intymnej:
   • Ćwiczenie „Poczekaj” — mające na celu w bardzo krótkim czasie zbudowanie relacji opartej na zaufaniu i otwartej komunikacji oraz oswojenie się z dyskomfortem, jakim może być bliska fizyczność drugiej osoby.
   • Ćwiczenie „Oswojenie dotyku” — polegające na stworzeniu mapy ciała swojego i partnera/partnerki przez oswajanie-neutralizowanie wspólnego dotyku oraz zbadaniu i wyrażeniu indywidualnych granic, w których będzie realizowana choreografia.
   • Ćwiczenia „Przełamywanie lodów”.

1. Wchodzenie i wychodzenie z roli (rytuały).
2. Praktyczne zapoznanie się ze wszystkimi zabezpieczeniami, minimalnymi wysłonami i dodatkowymi barierami, czyli pomocami używanymi przy realizacji scen intymnych.
3. Choreografia w różnych rodzajach scen intymnych.
4. Narzędzia choreografii:

1. • dotyczące dotyku, gestu,
   • dotyczące przestrzeni,
   • dotyczące interakcji z partnerem/partnerką,
   • samoświadomości na temat naturalnego rodzaju ruchu w ciele,
   • osadzenie seksualności bohatera w geście i ruchu; w jaki sposób poszukać „intuicyjnego” odczuwania postaci w ciele,
   • praca z oddechem, dźwiękiem i rytmem.

1. Praca z celem sceny i bohatera.

Wykaz literatury podstawowej i uzupełniającej, obowiązującej do zaliczenia danego modułu:

Chelsea Pace, Laura Rikard, Seks na scenie. Najlepsze praktyki, techniki i narzędzia koordynacji scen intymnych w teatrze, przeł. Piotr Sut, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa 2024 – rozdziały:

• Narzędzia i techniki, s. 53–85.
• Składniki, s. 87–125.
• Reżyserowanie scen intymnych, s. 127–143.

Koordynacja scen intymnych. Skrzynka z narzędziami, red. Agata Adamiecka, Małgorzata Jabłońska, Katarzyna Waligóra, Izabela Zawadzka, Akademia Teatralna im. Aleksandra Zelwerowicza, Warszawa 2024 — rozdziały:

• Alexis Black, Tina M. Newhauser, Praca w duchu świadomej zgody — narzędziownik, s. 89–102,
• Sally Bailey, Paige Dickinson, Znaczenie bezpiecznego wychodzenia z roli, s. 199–217,
• The Arts Wellbeing Collective, Twój kieszonkowy przewodnik po wychodzeniu z roli. Jak wyjść z postaci i wrócić do swojego wspaniałego „ja”, s. 219–226.

Morris B.Lois, John M Oldham, Twój psychologiczny autoportret, przeł. Agata Bielik, Czarna Owca, Warszawa 2019.

Marshall B. Rosenberg, Porozumienie bez przemocy, przeł. Marta Markocka-Pepol, Michał Kłobukowski, Czarna Owca, Warszawa 2016.

Ewa Woydyłło, Martyna Harland, O wstydzie bez wstydu. Poczuj się dobrze ze sobą, Mando, Warszawa 2024.